Tarım güçlü yatırım bekliyor

Pandemi mühletince besin tedarikinin hayati ehemmiyetini hissettirmesi ile ülkeler tarım siyasetlerini gözden geçirirken dal, Türkiye’de yatırımlardan en düşük hissesi almaya devam ediyor. Türkiye’de toplam tarım yerleri, son 30 yılda beşte teğe yakın oranda azaldı. Yılın birinci dokuz ayına ilişkin açıklanan teşvik istatistiklerine nazaran tarım, yatırımlardan en düşük hissesi alan dal olmaya devam etti. Ocak-Eylül periyodunda Hazine tarafından düzenlenen 8.992 teşvik evrakı kapsamında gerçekleştirilecek toplam 359,7 milyar TL’lik yatırımda tarım dalı, 288 evrak ile yalnızca 7 milyar liralık bir hisse alabildi. Buna nazaran teşvik dokümanları kapsamında gerçekleştirilecek her 100 liralık yatırımın yalnızca 1,9 lirası tarıma yönelik.

Pandemide global tedarik zincirinde yaşanan aksaklıkların yol açtığı panik, global ısınma, su kaynaklarının azalışı, global savaş riski üzere faktörlerle tüm dünyada tarım ve besin, adeta en stratejik dal haline gelip ülkeleri esaslı siyaset değişimlerine iterken, Türkiye’de yıllar itibariyle bu alana yönelik yatırımların düşük seyrini koruduğu belirlendi.

Yılın birinci dokuz ayına ilişkin açıklanan teşvik istatistiklerine nazaran tarım, yatırımlardan en düşük hissesi alan bölüm olmaya devam etti. Ocak-Eylül devrinde Hazine tarafından düzenlenen 8.992 teşvik dokümanı kapsamında gerçekleştirilecek toplam 359,7 milyar TL’lik yatırımda tarım bölümü, 288 evrak ile yalnızca 7 milyar liralık bir hisse alabildi. Buna nazaran teşvik dokümanları kapsamında gerçekleştirilecek her 100 liralık yatırımın yalnızca 1,9 lirası tarıma yönelik. Bu devirde 5.866 adetle en fazla teşvik evrakı imalat yatırımları için alındı ve bu evraklar kapsamında gerçekleştirilecek 231,4 milyar liralık yatırım toplamda yüzde 72,3 hisse aldı. Teşvik dokümanına bağlanan yatırım fiyatında imalat sanayiini 70,4 milyar lira ile hizmetler, 30,1 milyar lira ile güç, 20,5 milyar lira ile madencilik izledi.

Ekonomik kalkınmanın motoru olan sanayi ve onu besleyen güç kesimlerinin stratejik değeri yanında, global ve iklimsel konjonktür münasebetiyle besin güvenliği ve kendine yeterlilik manasında stratejik kıymeti artan tarım kesimine yönelik yatırımların canlanması da ülke iktisadı için büyük değer taşıyor.

Tarım yatırımının hissesi artmıyor Geriye dönük uzun devirli birikimli bilgiler, Türkiye’de tarım dalına yapılan yatırımların son derece düşük seyrini ortaya koyuyor.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın datalarına nazaran, devrin hükümeti tarafından, ülkeyi 6 bölgeye ayırarak geri kalmış bölgelere daha cazip teşvikler sağlayan, ayrıyeten birtakım büyük ölçekli, öncelikli ve stratejik yatırımlara avantajlı teşvikler getiren yeni teşvik sisteminin uygulamaya geçirildiği 2012 başından bu yılın Eylül sonuna kadar olan devirde toplam teşvikli yatırımlarda kayda paha artışlar yaşanırken, tarımın aldığı hisse daima düşük kaldı.

Anılan yaklaşık 11 yıllık periyotta Türkiye genelinde gerçekleştirilecek toplam 2 trilyon 262,3 milyar liralık yatırım için Hazine’den 69 bin 657 teşvik dokümanı alındı. Bu yatırımlarda toplam 2 milyon 322 bin 823 kişilik istihdam öngörüldü.

Söz konusu teşvik dokümanları içinde tarım kesimi 3 bin 400 adetle yüzde 4,9, yatırım meblağında 33,6 milyar lira ile yüzde 1,5 ve yaratılacak istihdamda 49 bin 844 kişi ile yüzde 2,1 hisse alabildi.

Tarım alanları küçüldü Son yıllarda büyük kente göçler, üretim alanlarının konut imarına açılması üzere nedenlerle tarım alanlarında kayda bedel bir azalış yaşanıyor.

TÜİK datalarına nazaran 1990-2020 ortasında toplam tarım alanları yüzde 16,9 küçülerek 27 milyon 856 bin hektara düştü. Bu periyotta bilhassa en büyük üretimin yapıldığı buğday, arpa, çavdar üzere tarla bitkileri alanları yüzde 17,2 küçülerek 18 milyon 868 bin hektara geriledi. Artan nüfus ve tüketim talebine bağlı olarak son yıllarda buğday ithalatının artması ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere nedenlerle sevk zincirinde yaşanan meselelerin içeride fiyatları yükseltmesi üzere gelişmelerde bunun hissesi bulunuyor. Meyve ve zerzevat üretimi yapılan toplam alan ise birebir periyotta yüzde 18,5 artarak 3 milyon 664 bin hektara çıktı. Toplam arım alanlarının yüzde 67,5’ini tarla bitkileri, yüzde 15,4’ünü meyve, içecek ve baharat üretimi, yüzde 3,4’ünü zerzevat üretilen, yüzde 3,4’ünü ise nadas alanları oluşturuyor.

Türkiye tarımda net ithalatçı

TÜİK bilgilerine nazaran yılın birinci on ayında tarım, ormancılık ve balıkçılık kesimince gerçekleştirilen toplam ihracat 6 milyar 88,8 milyon dolar olurken, bölüm eserlerinde toplam ithalat 12 milyar 292,3 milyon dolarla bunu ikiye katladı. Tarım dış ticaretinde on ayda 6,2 milyar dolar açık verildi. Geçen yılın eş devrine nazaran ihracat yüzde 10,8 artarken, ithalattaki artış yüzde 31,3, tarım dış ticaret açığındaki büyüme yüzde 60,5 oldu. Tarım ihracatının ithalatını karşılama oranı yüzde 58,7’den yüzde 49,5’e geriledi.

Hem ham hem işlenmiş eser

Standart milletlerarası ticaret sınıflamasına nazaran fasıllara bakıldığında Türkiye’nin tarım eserleri ile işlenmiş besin unsurları ve öbür tarıma dayalı sanayi eserlerine her yıl yüklü meblağda döviz ödediği belirlendi. Yılın birinci on ayında 20 milyar doları aşan bu ithalatta besin unsurları ile canlı hayvanlar 11,3 milyar dolarla en büyük hissesi alıyor. Bu kapsamda canlı hayvanın hissesi düşük kalırken, en çok ithalat 4,5 milyar dolarla hububat ve hububat eserlerinde. Tıpkı fasılda yer alan hayvanlar için besin unsurları ithalatı da 2 milyar doları aşıyor. Alt fasıllardan meyve zerzevat ithalatının on aylık fiyatı 1,8 milyar, çay, kahve, kakao, baharat ve eserlerine ödenen döviz 1,1 milyar dolar. Hayvansal, bitkisel katı ve sıvı yağ faslı, 3,4 milyar dolarlık ithalat fiyatıyla ikinci sırada yer alıyor. Bunu da 2,8 milyar dolarla yağlı tohumlar, yağ veren meyveler, 1,2 milyar dolarla içki ve tütün izliyor. Pandemi dersi Beklenmeyen “pandemi etkisi”, global ekonomiyi, ticareti ve iş yapma biçimlerini derinden etkilerken, insanlığın temel gereksinimi olan besinlerin üretimi ve güvenliğinin sağlanması açısından tarım kesiminin stratejik değeri konusunda farkındalık yarattı. Global nüfustaki artış eğilimi nedeniyle besin talebi artış gösterirken, pandemi periyoduyla birlikte değişen tüketim dinamikleri, tedarikte yaşanan kimi aksaklıklar ve karantinalar nedeniyle yaşanan panik dalgası ile tarımın stratejik ehemmiyeti arttı. Paketli besin talebindeki artış eğilimi, 2020 yılında pandeminin de tesiriyle hızlandı. Ülkeler, tarım siyasetlerini gözden geçirmek durumunda kalarak, bu alanda yeni siyasetlere yöneldiler. Bu ortada Türkiye’nin buğday ithalatında değerli bir hisseye sahip olan Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaş da iç piyasayı olumsuz etkiliyor.

Tarımın yapısal problemleri

Uzmanlara nazaran tarımarazilerinin modüllü ve dağınık yapısı, kronik bir sorun olarak üretim maliyetlerinin artmasına vetarımdamodern yolların kullanılamamasına yol açıyor. Bu nedenle kâfi çıkar sağlayamayan çiftçi kısımları üretimi bırakıyor. Büyük kentlere göçte bu durum kıymetli bir rol oynuyor. Sorunun tahlili için arazi toplulaştırması ve kırsal bölümlerde köy projeleri uygulanması üzere teklifler lisana getiriliyor. Son yıllarda tesirini daha fazla hissettiren faktörlerin başında ise çiftçinin üretimde kullandığı mazot, gübre ve ziraî ilaç üzere girdilerin döviz kurlarındaki yükselişe bağlı olarak çok kıymetlenmesi ve ithal tohuma bağımlılık geliyor.